ΠΕΘΑΝΕ Η ΓΙΑΓΙΑ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΠΟΝΤΙΩΝ

Του Κωνσταντίνου Τσιλφίδη

Η Αρχόντισσα του Πόντου, η Γιαγιά όλων των Ποντίων, η θρυλική μορφή της αγαπημένης μας Σάνο Χάλο (Ευθυμία Βαρυτιμίδου του Χαραλάμπους, σύζυγος Αβραάμ Χάλο) έφυγε από κοντά τα ξημερώματα της Τρίτης 29η Απριλίου 2014 σε ηλικία 105 ετών. Υπήρξε μια εξέχουσα προσωπικότητα, ένας ζωντανός θρύλος μαχητικότητας και κουράγιου, μια γυναίκα με όραμα και πίστη.

Η Σάνο Χάλο με την

προσωπική της μαρτυρία για τα πάθη που είχε υποστεί πριν 90 χρόνια στη γενέτειρα της, στον Πόντο, όπως αυτές καταγράφηκαν από τη κόρη της, κ. Θία Χαλο (Thea Halo) στο βιβλίο «Not Even My Name» (“Ούτε Καν το Όνομα Μου”), προέβαλλε σε όλη την οικουμένη το μείζον εθνικό ζήτημα της Γενοκτονίας των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας, και γενικότερα όλων των χριστιανικών λαών της τότε παραπαίουσας Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το βιβλίο εξιστορεί την δραματική πορεία θανάτου από τον Πόντο μέχρι τον Λίβανο της δεκάχρονης τότε Σάνο κατά την οποία ξεκληρίστηκε όλη η οικογένεια της και την συνταρακτική αναζήτηση των πατρογονικών της εστιών εβδομήντα χρόνια μετά ώστε να ανακαλύψει την εθνική της ταυτότητα και το οικογενειακό της όνομα μέσα από κάποιες θολές παιδικές αναμνήσεις.

Ήθελε η Σάνο Χάλο, με «θείο» πείσμα, όχι απλά να μην ξεχάσει, αλλά πολύ περισσότερο να αυτοπροσδιοριστεί εθνικά, κοινωνικά και ιστορικά. Και το πέτυχε μέσα από την ενδελεχή αναζήτηση της κόρης της Θία. Η «Γιαγιά του Πόντου» έμαθε επιτέλους το πραγματικό της όνομα, έμαθε ποια είναι. Δεν έκανε το χατίρι των γενοκτόνων της. Επέζησε, κράτησε σαν φυλακτό τις θύμησες, τις διηγήθηκε και τις κατέγραφε με τη πένα της κόρης της και δίδαξε την οικουμένη το ανείπωτο δράμα των Ελλήνων του Πόντου, των χριστιανών της Μικράς Ασίας.

Σάνο Χάλο υπήρξε αναμφισβήτητα μια θρυλική μορφή του Ελληνισμού (ίσως τη μεγαλύτερη του απόδημου Ελληνισμού), ένα τεράστιο εθνικό κεφάλαιο της Ομογένειας μας, που δυστυχώς δεν έχει μελετηθεί σοβαρά και δεν έχει αξιοποιηθεί κατάλληλα ακόμη. Ο αδυσώπητος χρόνος προσπερνούσε την υπεραιωνόβια «Γιαγιά του Πόντου», όχι απλά με κατανόηση αλλά, με βαθύ σεβασμό γιατί γνώριζε ότι η παρουσία της και το μήνυμα της αποτελούν πολύτιμες διαχρονικές αξίες που συμβάλλουν στη διαμόρφωση μιας οικουμενικής συνείδησης για σεβασμό στην ανθρώπινη ύπαρξη και τις αξίες της.

Σε μια συμβολική καμπή της ιστορίας της «Γιαγιάς το Πόντου», στα εκατοστά γενέθλια της, αποφάσισαν φίλοι και συγγενείς της, εκφράζοντας τον πόθο της ίδιας, να εορτάσουν την 9η Μαΐου του 2009 τα εκατοστά γενέθλια της στη Μονή της Παναγίας Σουμελά στο West Milford του New Jersey. Όπως κατέγραψε η ομογενειακή εφημερίδα, Εθνικός Κήρυκας, των ημερών εκείνων: «Στην τελετή … δεν υπήρχαν λόγοι και επετειακές ‘κορώνες’, παρά μόνο ευχές και λόγια χαράς και συγκίνησης για το γεγονός της συμμετοχής της Σάνο Χάλο, που δεν παρέλειψε να δώσει και η ίδια τις δικές της ευχές σε όλους: ‘εύχομαι στον καθένα από εσάς να γίνει 100’ είπε, αποδεχόμενη την αγάπη και το ενδιαφέρον όλων όσων παρευρέθηκαν. Λίγο νωρίτερα η ίδια έδωσε επιγραμματικά το στίγμα της ημέρας: ‘Είμαι χαρούμενη, είμαι υγιής, είμαι μεγάλη’ και συμπλήρωσε: ‘Σας είμαι ευγνώμων’. Κι όταν την ρώτησαν οι παρευρισκόμενοι ποιό είναι το μυστικό της μακροζωίας της, εκείνη ψύχραιμη και με ύφος στοργικό επεσήμανε: ‘δεν έχω μυστικό...’. Όμως, λίγο μετά, είπε κι ένα τραγούδι στα ελληνικά, έτσι όπως το είχε μάθει στην γη των προγόνων της. Δίπλα της η κόρη της Θία που κατέγραψε στο βιβλίο ‘Ούτε καν το όνομα μου’, την ιστορία του ξεριζωμού του ποντιακού στοιχείου.» Κοντά της βρισκόμασταν όλοι μας, με δέος και σεβασμό. Αγκαλιάζαμε τη γιαγιά μας, μια γιαγιά που ίσως κάποιοι από εμάς δεν είχαμε ποτέ.

Η Σάνο Χάλο συγκέντρωνε «… όλες εκείνες τις ιδιότητες που έχουν κάνει του Έλληνες –παρά τις όποιες δοκιμασίες- να δημιουργούν ένα σπουδαίο πολιτισμό και μια μακρόχρονη ιστορία. Κατάφερε να μετατρέψει την τραγωδία σε μια γιορτή της ζωής. Μέσα από τις στάχτες της αγαπημένης της πατρίδας ξεπήδησε η ζωή στην νέα της πατρίδα. Αλλά ποτέ δεν ξέχασε και ποτέ δεν επέτρεψε και σε εμάς να ξεχάσουμε….»

Εκατοντάδες χιλιάδες Πόντιοι προτίμησαν να θυσιαστούν για του Χριστού την πίστη την αγία παρά να αλλαξοπιστήσουν για να σωθούν. Και τα 353.000 θύματα της κτηνωδίας των Οθωμανών, των Νεότουρκων και των Κεμαλικών είναι νεομάρτυρες της εκκλησίας μας. Είναι άγιες μορφές. Πως λοιπόν θα μπορούσε η Γιαγιά να αγγίξει την μοίρα της χωρίς να προσκυνήσει τη Μεγαλόχαρη Παντάνασσα της; Ας σημειωθεί ότι οι δύο κύριες δεν έλαχαν μήτε ελληνικής παιδείας ούτε ορθόδοξης κατήχησης. Η σχέση τους, δηλαδή η ταύτιση τους, με τον Ελληνισμό και την πατρίδα Ελλάδα δεν είναι εθιμοτυπική. Αντίθετα είναι γονιδιακή. Η σχέση τους με την ορθόδοξη πίστη μας δεν είναι συγκυριακή. Είναι πηγαία, είναι αυθόρμητη και όχι συγκυριακή

Ίσως λοιπόν «έπρεπε» η Γιαγιά να προσκυνήσει την προστάτιδα μας Σουμελιώτισσα για να έρθει η αναγνώριση, η δικαίωση, η καταξίωση! Έτσι τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς τακτοποιείται μια εθνικής σημασίας εκκρεμότητα. Ήταν ημέρα Πέμπτη, 12η Ιουνίου 2009 στις 1:00 μμ στο Γενικό Προξενείο της Ελλάδος στη Νέα Υόρκη όπου οι κυρίες Σάνο και Θία Χάλο ορκίστηκαν ενώπιον της Γενικής Προξένου κ. Άγης Μπαλτά και τους απονεμήθηκε τιμητικά η ελληνική υπηκοότητα. Η τακτοποίηση της πολιτογράφησης των δύο κυριών, της μητέρας και κόρης, αποτελούσε διακαή πόθο και των δύο κυριών και βέβαια πάγιο αίτημα των Ποντίων της Αμερικής. Η απόδοση επιτέλους της ελληνικής ιθαγένειας σε δύο γυναίκες που, όχι απλά είναι Ελληνίδες αλλά, προέβαλλαν τις αξίες και τα πάθη του Ποντιακού Ελληνισμού σε όλη την ανθρωπότητα, ήταν επιβεβλημένη για την ελληνική πολιτεία και χρέος για τους Ποντίους της Αμερικής να «απαιτούν» κάτι τέτοιο.

Έπρεπε λοιπόν να περάσουν 85 και πλέον χρόνια (από την καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς Ασίας και του Πόντου) για να ανακαλύψει η «Γιαγιά του Πόντου» την εθνική της ταυτότητα και το οικογενειακό της όνομα μέσα από τις πολύτιμες, θολές αλλά ακριβείς, παιδικές της αναμνήσεις.

Έπρεπε να περάσουν και άλλα 20 χρόνια ώστε το ελληνικό κράτος να πράξει το αυτονόητο. Στα 100 της χρόνια η Γιαγιά του Πόντου είχε πλέον την ελληνική υπηκοότητα. Είχε ελληνικό διαβατήριο. Ένοιωθε περήφανη, είχε ξανανιώσει. Ήταν για την ίδια μια ιστορική στιγμή δικαίωσης που ανέμενε για 100 χρόνια! «Τώρα πλέον κανείς δεν θα με αποκαλεί Τουρκάλα» είπε με περηφάνια αλλά και πίκρα συνάμα γιατί κάποιοι προσπάθησαν πριν 90 χρόνια, με πορείες θανάτου, αφανισμούς 4

και εγκλήματα, να σβήσουν το φως από την ψυχή της, το γαλανό από την καρδιά της. Και πίστεψαν ότι το κατάφεραν. Αλίμονο τους. Δεν μισούσε η Γιαγιά τους ανθρώπους της αντίπερα πλευράς. Αντίθετα με μεγαλοψυχία τους μνημόνευε. Κάποιες ηγεσίες μισούσε που στην ιταμή επιχείρηση τους να σβήσουν τους «άλλους» ή τους «διαφορετικούς» από τον χάρτη της επικράτειας τους, δεν σεβάστηκαν την ανθρώπινη ύπαρξη, δολοφόνησαν, βίασαν, εξόντωσαν. Μα δυστυχώς ακόμη και σήμερα δεν μετάνιωσαν, δεν λογικεύτηκαν. Τα ίδια ξανακάνουν!

Για πρώτη φορά πλέον οι κυρίες Σάνο και Θία Χάλο, επισκέπτονται την πατρίδα Ελλάδα με ελληνικό διαβατήριο τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς. Αυτό δεν είναι απλά είδηση. Είναι ιστορικό συμβάν με μήνυμα και προοπτική. Κατά την επίσκεψη τους έγιναν δεκτές με ξεχωριστές τιμές από την ύπατη πολιτειακή και πολιτική ηγεσία της πατρίδας μας, ήτοι από τον τότε πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Κ. Στεφανόπουλο και τον πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων κ. Δ. Σουφιά. Τιμούμε δύο γυναίκες, δύο σύμβολα για την ανθρωπότητα γιατί «αλλάζουν» με τη στάση και το έργο του, ανέφερε χαρακτηριστικά ένας υπουργός, «τη συλλογική συνείδηση της ανθρωπότητας» και γίνονται «ουσιαστικά στοιχεία της πανανθρώπινης συνείδησης». Ταυτόχρονα τιμούμε τα 353.000 θύματα της Γενοκτονίας μας αλλά και τις χιλιάδες ηρωικές μορφές του Πόντου. «Οι μορφές των Ποντίων είναι άγιες», είπε κάποιος μη-Πόντιος υπουργός και «πρέπει να τις σεβόμαστε».

Ας υπενθυμίσουμε ότι η κ. Χάλο έχει τιμηθεί το 2001 με το βραβείο “2001 Governor’s Award for Excellence in Honor of Women’s History Month” από τον τότε κυβερνήτη της πολιτείας της Νέας Υόρκης, Mr. G. Pataki. Έχει λάβει δε και πλήθος και συγχαρητηρίων επιστολών και διακρίσεων με χαρακτηριστικότερη την επιστολή από την πρώτη κυρία των ΗΠΑ, Mrs. Miscelle Obama, με ημερομηνία 9η Ιουλίου 2009 επ’ ευκαιρία της εκατοστής επετείου των γενεθλίων της όπου την χαρακτηρίζει σπουδαίο ορόσημο και ένα σημαντικό κομμάτι της ιστορίας του αμερικανικού έθνους.

Επιπλέον, η Ομοσπονδία Ελληνικών Σωματείων Μείζονος Νέας Υόρκης, κατόπιν σχετικής πρότασης των ποντιακών Σωματείων «Κομνηνοί» Νέας Υόρκης και «Πόντος» Νόργουοκ επέλεξε τη Σάνο Χάλο ως τελετάρχη στην εθνική παρέλαση της 25ης Μαρτίου του 2012 στην 5η λεωφόρο του Μανχάταν. Ήταν μια πραγματικά εμπνευσμένη πρόταση-απόφαση. Τι πιο συνταρακτικό και συγκινητικό αλήθεια από το να βλέπει κανείς μια υπεραιωνόβια γυναίκα-θρύλο να παρελαύνει στην 5η λεωφόρο διπλά στο άγημα των ευζώνων της ελληνικής προεδρικής φρουράς; Τι πιο ζωντανό και αληθινό μήνυμα; Γιατί η «Γιαγιά του Πόντου» υπήρξε η ανάσταση μιας παραμελημένης πτυχής της ιστορίας του Ελληνικού Έθνους, της ιστορίας 3000 χρόνων Ελληνισμού, της ιστορίας 2000 χρόνων Ορθοδοξίας των Ελλήνων, των τραντελλήνων, του Πόντου. Ήταν ένα εφαλτήριο για να δοθεί μέσω της ευρείας δημοσιογραφικής κάλυψης και προβολής μια νέα δυναμική στο μείζον εθνικό ζήτημα της διεθνοποίησης και της αναγνώρισης της Γενοκτονίας των χριστιανικών λαών της Μικράς Ασίας.

Η Σάνο Χάλο μας έκανε περήφανους. Έφυγε βιολογικά από κοντά μας. Θα μας λείψει η γλυκιά παρουσία της. Θα μας λείψει η καλοσύνη και η φιλοξενία της. Θα μας λείψει το πλατύ χαμόγελο της αισιοδοξίας της. Θα μας λείψει η καρτερικότητα και η αγάπη της. Ωστόσο θα είναι πάντα μαζί μας, στις καρδιές και στις θύμησες μας. Μας έχει κάνει περήφανους. Την ευγνωμονούμε από τα βάθη της καρδιάς μας με μια υπόσχεση, κάτι σαν τάμα. Να συνεχίσουμε ώστε 5

όλα τα θύματα γενοκτονιών να δικαιωθούν. Να συνεχίσουμε ώστε όλοι οι θύτες να κατονομαστούν και να τιμωρηθούν Να συνεχίσουμε ώστε να μην υπάρξουν πλέον, πουθενά και ποτέ, παιδιά χωρίς όνομα, παιδιά χωρίς οικογένεια, παιδιά χωρίς πατρίδα.

Καλό ταξίδι Γιαγιά.

Εκ μέρους της Παμποντιακής Ομοσπονδίας ΗΠΑ και Καναδά, και των κάτωθι ποντιακών Ποντιακών σωματείων και αδελφοτήτων ΗΠΑ και Καναδά:

 «Πόντος» Norwalk, CT, USA

 «ΠαναγίαΣουμελά» Clearwater, FL, USA

 «Ξενητέας»Chicago, IL, USA

 «ΠαναγίαΣουμελά» Boston, MA, USA

 «ΠοντιακήΕστία», Boston, MA, USA

 «Κομνηνοί» New York, NY, USA

 «ΕύξεινοςΠόντος» Rochester, NY, USA

 «Ξενητέας» Troy, NY, USA

 «Πόντος» Watervliet, NY, USA

 «Κομνηνοί» Canton, OH, USA

 «Φοίνιξ» Cleveland, OH, USA

 «Ακρίται» Philadelphia, PA, USA

 «ΕύξεινοςΠόντος» Montreal, Canada

 «ΠαναγίαΣουμελά» Toronto, Canada, καθώςκαιτου

 ΙερούΙδρύματος«ΠαναγίαΣουμελά»τωνΠοντίωνΕλλήνωνστιςΗΠΑκαιΚαναδά