«Οι Θεσμοφοριάζουσες» του Αριστοφάνη του Θεατρικού Οργανισμού Ακροπόλ στο Αρχαίο Θέατρο του Δίου από το Φεστιβάλ Ολύμπου 2014

Το Σάββατο στις 9.30 μμ.

Της Ευαγγελίας Ράπτου

«Οι Θεσμοφοριάζουσες» είναι μια από τις τρεις σωζόμενες «γυναικείες» κωμωδίες του Αριστοφάνη (οι άλλες δύο είναι η Λυσιστράτη και οι Εκκλησιάζουσες). Στα μετα-χριστιανικά χρόνια παίχτηκε για

πρώτη φορά το 1958 από το Εθνικό Θέατρο στην Επίδαυρο. Την χαρακτήρισαν ως μια κωμωδία «καθ’ ολοκληρίαν διανοούμενη, φιλολογική, την πρώτη μεγαλοφυή παρωδία και, ίσως, και την τελευταία» αφού είναι η μόνη που έχει ήρωες δύο μεγίστους τραγικούς ποιητές, τον Ευριπίδη και Αγάθωνα, και υπόθεση το ύφος, το ήθος και τις ιδέες των έργων τους. Και η πρωτοβουλία αυτή θεωρήθηκε τόλμημα, «παρωδιακή ακροβασία» ενός μεγάλου σατιρικού πάνω σε έργα υψηλής ποιητικής τέχνης.

Για την κατανόηση του έργου, είναι ανάγκη να τονιστεί πρώτον ότι ο Αριστοφάνης -γνήσιος Αθηναίος πολίτης- έζησε μεταξύ των ετών 445 - 380 π.Χ.  και είχε εξαιρετική μόρφωση, την οποία πιστοποιούν τα έργα του, και, δεύτερον και σημαντικότερο, ότι τα «Θεσμοφόρια», εποχή που εκτυλίσσεται η υπόθεση, ήταν η σπουδαιότερη γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας, της Ολύμπιας θεάς της γεωργίας αλλά και της ελεύθερης βλάστησης, του εδάφους και της γονιμότητας αυτού και, κατά συνέπεια, προστάτιδα του γάμου και της μητρότητας. Γιορτάζονταν σε όλη την Ελλάδα και ήταν «αποκλειστικό προνόμιο των γυναικών, και δη των παντρεμένων», οι οποίες, πριν την είσοδό τους στο ιερό, εξαγνίζονταν απέχοντας από τη σεξουαλική δραστηριότητα για τρεις μέρες. Οι άντρες όχι μόνο δεν συμμετείχαν στη γιορτή, αλλά είχαν και την υποχρέωση να διευκολύνουν τη συμμετοχή των γυναικών τους, επιτρέποντάς τους την απουσία από το σπίτι και καλύπτοντας τα έξοδα. Οι παραβάτες τιμωρούνταν με θάνατο ή τύφλωση. Η γιορτή λάμβανε χώρα στο «Θεσμοφόριον», ιερό το οποίο βρισκόταν μάλλον στον χώρο του Ελευσινίου της Ακρόπολης.

Στην εν λόγω κωμωδία του παρωδούνται όχι μόνο δύο ποιητές, αλλά και δύο τρόποι ζωής. Από τη μια ο Ευριπίδης «εικονοκλάστης και σοφιστής, αμφισβητίας και αιρετικός, καινοτόμος και τολμητίας και από την άλλη ο Αγάθων ο λεξιλάγνος και λεξιθήρας, ο ναρκωτικός και τελειοθήρας. Αυτοί οι δύο τρόποι ζωής κρίνονται μέσα στο περιβάλλον μιας θρησκευτικής λαϊκής γιορτής των Θεσμοφοριών, γιατί τα Θεσμοφόρια, «η αποκλειστικά γυναικεία γιορτή της γονιμότητας, της ανανέωσης και της σωτηρίας, αποτελούν ιδεώδες υπόβαθρο για τη δράση ενός έργου στο οποίο (σχεδόν) όλα και (σχεδόν) όλοι είναι γυναίκες». Αποτελούσαν, δηλαδή, «στιγμή τελετουργικής ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης, κατά την οποία οι γυναίκες, από τις οποίες τώρα εξαρτάται η ευφορία των καρπών και η διαιώνιση του οίκου, αναλαμβάνουν στα χέρια τους την ευθύνη για τη σωτηρία της πόλεως».

Στην ανδροκρατούμενη Αθήνα, το ανδροκρατούμενο θέατρο μιμείται μια γυναικεία εκδήλωση, η οποία μιμείται μια ανδρική τελετουργία. Οι Θεσμοφοριάζουσες γυναίκες στήνουν ένα δικαστήριο, για να δικάσουν τον Ευριπίδη και τις απόψεις του για τις γυναίκες. επειδή ανεβάζει στη σκηνή τα ελαττώματά τους και καθιστά τους άνδρες δύσπιστους απέναντί τους. Αποφασίζουν να τον τιμωρήσουν με την ποινή του θανάτου, εκμεταλλευόμενες την κάλυψη που τους παρέχουν τα Θεσμοφόρια. Τότε αρχίζουν οι περιπέτειες του Ευριπίδη και του Συγγενή του, του Μνησίλοχου, ο οποίος μεταμφιέζεται και παρεισφρέει στο άβατο των γυναικών, για να υπερασπιστεί τον ποιητή και να τον γλιτώσει από την αμετάκλητη επικείμενη τιμωρία. 

Πώς θα αποκαλυφθεί η ανδρική πλεκτάνη; Πώς θα τιμωρηθεί ο παραβάτης των ιερών τελετουργικών κανόνων και η πλαστοπροσωπία του; Πώς θα τον σώσει ο Ευριπίδης, όπως του υποσχέθηκε αρχικά, προκειμένου να τον πείσει να εισβάλλει στο Θεσμοφόριο; Ποια λύση θα δώσει ο μεγάλος Αθηναίος τραγικός;

Την απάντηση σ’ όλα αυτά τα ερωτήματα και τη λύση του κωμικού δράματος θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν οι θεατές το Σάββατο 26 Ιουλίου και ώρα 21:30 στο Αρχαίο Θέατρο του Δίου.

Ο χορός συγκροτείται από γυναίκες που υπερασπίζουν με θέρμη την ειρήνη και τα δικαιώματά τους, ενώ το ίδιο το θέμα -η θέση των γυναικών μέσα στην κοινωνία- προσδίδει στο έργο διαχρονική επικαιρότητα. Γιατί οι Θεσμοφοριάζουσες, μεταξύ άλλων, είναι «δράμα με θέμα το δράμα και τις σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων, το οποίο χτίζεται γύρω από ένα μύθο, που φαίνεται ότι είχε εδραιωθεί στη συνείδηση της κοινής γνώμης: τον μύθο ότι ο Ευριπίδης μισεί και συκοφαντεί τις γυναίκες».

Βέβαια, η παράσταση που το κοινό θα έχει την ευκαιρία να παρακολουθήσει αφορά μια από τις «εκμοντερνισμένες εκδοχές του Αριστοφάνειου λόγου, που εφάπτονται άμεσα σε επίκαιρους προβληματισμούς και καταστάσεις», όπως, εξάλλου, συμβαίνει –και πώς θα μπορούσε να ήταν διαφορετικά;- με όλες τις σύγχρονες παραστάσεις αρχαίου ελληνικού δράματος, είτε τραγωδίας είτε κωμωδίας.

Η ταυτότητα της παράστασης

Μετάφραση: Κ.Χ. Μύρης
Διασκευή, δραματουργική επεξεργασία: Γιώργος Κιμούλης & Πιτσιρίκος
Σκηνοθεσία: Γιώργος Κιμούλης
Σκηνικά- Κουστούμια: Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική: Διονύσης Τσακνής
Video: Κώστας Κιμούλης
Φωτισμοί: Κατερίνα Μαραγκουδάκη
Χορογραφίες: Έλενα Γεροδήμου
Βοηθός σκηνοθέτη: Χάρης Χιώτης, Τόνια Ντούσκα

Σκηνοθεσία: Γιώργος Κιμούλης

Πρωταγωνιστούν: Γιώργος Κιμούλης, Δημήτρης Πιατάς, Φαίη Ξυλά, Θανάσης Αλευράς, Κωνσταντίνος Γιαννακόπουλος, Χάρης Χιώτης, Δημήτρης Ραφαήλος.

Τον χορό απαρτίζουν οι: Νάντια Ανθοπούλου, Τόνια Καζάκου, Αναστασία Κατσιναβάκη, Ντέπυ Μαλλιαρου, Ισιδώρα Μπουζιούρη, Μαρίνα Μυρτάλη, Ματίνα Νικολάου, Κατερίνα Νικολοπούλου, Αρετή Ντάλιου, Αρετή Πασχάλη, Κωνσταντίνα Σπάθη, Βιργινία Ταμπαροπούλου, Ειρήνη Τσάβα.

*Η Ευαγγελία Ράπτου είναι εκπαιδευτικός – Δρ. Πανεπιστημίου Αιγαίου